تایید ایمنی برنج تراریخته طارم مولایی با کارآزمایی مداخله ای روی مدل های حیوانی

محققان مرکز تحقیقات سلامت و ایمنی غذای دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد با بررسی اثر برنج تراریخته بر سلامت در مدل حیوانی در قالب طرحی با حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بر سلامت برنج تراریخته ایرانی صحه گذاشتند.

به گزارش روابط عمومی پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی، دکتر بهادر حاجی محمدی، فوق دکتری سم شناسی مواد غذایی و سرپرست مرکز تحقیقات سلامت و ایمنی غذای دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد با اشاره به پیشینه سه سال و نیمه فعالیت این مرکز اظهار داشت: دبیرخانه شورای عالی سلامت و امنیت غذایی تیرماه سال گذشته طی نامه ای، تدوین سیاست نامه سلامت مواد غذایی تراریخته را به این مرکز محول کرد. در بین انواع مواد غذایی تراریخته مختلف، برنج پرمصرفترین وعده غذایی و قوت غالب سبد غذایی خانوار ایرانی را تشکیل می دهد. لذا، سنجش سلامت محصول برنج تراریخته در اولویت این تیم تخصصی قرار گرفت و به عنوان الگویی برای ارزیابی سلامت مواد غذایی تراریخته انتخاب شد.

بازرس انجمن علمی بهداشت و ایمنی مواد غذایی ایران تصریح کرد: در این طرح که مراحل مقدماتی آن از شهریورماه سال گذشته به طور جدی پیگیری شده و به تازگی فاز اول آن به پایان رسیده اثرات مصرف برنج تراریخته طارم مولایی مقاوم به آفات پروانه ای بر مدل حیوانی (رت) بررسی شده است. بدین منظور طی دوره ای ۹۰ روزه، مجموعا ۱۲۰ رت در سه گروه مختلف مورد ارزیابی قرار گرفتند. تعداد ۲۰ رت ماده و ۲۰ رت نر به عنوان گروه شاهد با برنج غیرتراریخته و به همین تعداد رت های ماده و نر به عنوان گروه آزمون با برنج تراریخته ایرانی و به همین تعداد نیز رت هایی با جیره غذایی بدون برنج تغذیه شده اند که بررسی دقیق تمامی نمونه ها در ابتدا، دوره های یک هفته ای و پایان طرح نشان داد مصرف برنج تراریخته هیچ گونه عوارض و اثر سوئی بر سلامت ندارد.

مدیر گروه بهداشت و ایمنی مواد غذایی دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد تصریح کرد: در این تحقیق هر ۱۲۰ رت به صورت هفتگی معاینه و شاخصهای مختلف از قبیل علائم پوستی، مخاطات، گوارشی، مدفوع، مو، علایم رفتاری و حرکتی، ویژگی های مورفولوژیک و مورفومتریک، تومورها، نرخ رشد، وزن هر یک از اندام ها، نرخ مرگ و میر احتمالی و برخی دیگر از شاخص های سنجش سلامت عمومی رت ها بررسی شده است. در پایان هم از رت ها نمونه برداری شد که طی برررسی های انجام شده در فاز اول تحقیق هیچ گونه عارضه یا مورد مشکوکی مشاهده نشد.

حاجی محمدی گفت: در فاز دوم طرح، روی نمونه های گرفته شده از رت ها به ویژه نمونه های خون که بازتاب دقیقتری از وضعیت سلامت بدن نشان می دهد، مطالعات مولکولی کاملتری انجام می شود و به طور ویژه وجود احتمالی قطعات ژن تراریختگی در خون حیوانات بررسی می شود. البته  این موضوع از نظر علمی بعید به نظر می رسد اما به هر حال در این تحقیق این مورد نیز آزمایش خواهد شد.

وی خاطرنشان کرد: در برخی از مطالعات خارجی به آزمایش ها و بررسی هایی که در فاز اول این طرح انجام شده بسنده شده ولی رویکرد ما در این تحقیق ارزیابی تاثیرات برنج تراریخته به دقیق ترین و سختگیرانه ترین شکل ممکن بوده که در فاز دوم طرح محقق می شود.

بازرس انجمن علمی بهداشت و ایمنی مواد غذایی ایران با بیان این که بررسی های فاز دوم طرح نیز در مراحل نهایی بوده و نتایج آن در آینده نزدیک منتشر خواهد شد اظهار داشت: تیمی ۱۵ نفره متشکل از اعضای هیأت علمی و دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد در این طرح همکاری دارند که انشالله جزئیات این تحقیق به زودی در قالب مقالات علمی در نشریات معتبر ارائه خواهد شد.

سرپرست مرکز تحقیقات سلامت و ایمنی غذا در ادامه در پاسخ به این سوال که بررسی تاثیرات برنج تراریخته بر روی رت ها تا چه حد به انسان قابل تعمیم است اظهار داشت: در تحقیقات علوم پزشکی در جهان، خوراندن مستقیم مواد غذایی به تعدادی انسان به هیچ وجه معمول نیست. کما اینکه اینکار نه فقط در مورد برنج تراریخته بلکه در مورد سایر محصولات تراریخته از قبیل سویا، ذرت، دانه های روغنی و … نیز در هیچ کجای دنیا انجام نمی شود. بلکه مرسوم ترین روشهای آزمایشگاهی تجربی برای ارزیابی ایمنی مواد غذایی تراریخته، روش مبتنی بر نظریه “این همانی” و دیگری استفاده از مدل حیوانی است.

وی خاطرنشان کرد: در روش اول، شباهت‌ها و تفاوت‌های ترکیبات موجود و ارزش تغذیه ای محصول تراریخته با معادل غیرتراریخته آن بررسی شده و نبود تفاوت معنی دار بین شاخصهای تغذیه‌ای حاکی از آن است که احتمالا ایمنی آنها هم مشابه است. اگرچه اثبات “این همانی” گامی مهم در بررسی ایمنی غذای تراریخته محسوب می‌شود اما آزمایشهای حیوانی می تواند یافته های این روش را تکمیل و اطمینان خاطر بیشتری ایجاد کند.

به گفته حاجی محمدی، سازمان خواروبار جهانی و سازمان جهانی بهداشت استفاده از کارآزمایی های مداخله ای بر روی مدل های حیوانی را که از دیرباز در تحقیقات پزشکی و ارزیابی ایمنی غذاها و دارو ها به کار رفته برای ارزیابی ایمنی محصولات غذایی تراریخته تایید کرده و تاکید دارند که این روش قادر به بازتاب هرگونه اثر سمی یا نامطلوب بر سلامت انسان است.

وی تصریح کرد: در ارزیابی ایمنی برنج تراریخته در این مرکز تحقیقات از رت به عنوان مدل حیوانی استفاده شده که در اکثر قریب به اتفاق تحقیقات قبلی در رابطه با اثرات مصرف برنج تراریخته به کار رفته است چرا که سیستم بیولوژیکی و فیزیولوژی بدن رت قرابت نزدیکی با بدن انسان دارد و لذا نتایج حاصله از آزمایشات روی این حیوان قابلیت تعمیم پذیری بالایی به انسان دارد.

حاجی محمدی با بیان اینکه در اغلب تحقیقات خارجی بر روی برنج تراریخته حجم نمونه حیوانات مورد آزمایش ۱۰ و یا حداکثر ۱۶ رت در هر یک از گروه های شاهد و آزمون مورد ارزیابی قرار گرفته اند به دیده بان علم گفت: در این تحقیق تعمدا حجم نمونه و تعداد رت های مورد آزمایش را بالا انتخاب کردیم تا دقت کار بالا برود و همچنین حیوانات به تعداد مساوی از هر دو جنس نر و ماده انتخاب شده اند. باید به این نکته توجه کرد که ارزیابی هفتگی ۱۲۰ رت از لحاظ بیش از ۱۰ پارامتر مختلف سنجش سلامت و سپس کشتن و نمونه گیری از بافت ها و آنالیز نمونه ها تا چه حد دشوار و زمان بر است. 

این متخصص بهداشت و کنترل مواد غذایی در ادامه در پاسخ به این سوال که چرا دوره ارزیابی ۹۰ روز انتخاب شده و آیا تداوم بررسی در دوره ای طولانی تر به افزایش دقت و شناسایی عوارض احتمالی کمک نمی کرده است، گفت: دوره ۹۰ روزه یک پروتکل استاندارد در ارزیابی تاثیر مواد غذایی روی رت هاست همچنان که در مورد داروهای تجویزی فرد نمیتواند دوز استاندارد دارو و زمان تعیین شده مصرف آن را به تصور افزایش تاثیر دارو تغییر دهد، دوره ۹۰ روزه این مطالعه هم طبق استانداردهای بین المللی و بر اساس موازین علمی دقیق انتخاب شده و با توجه به عمر حدودا دو ساله رت ها اگر مدت زمان تحقیق بیش از ۹۰ روز باشد ممکن است حیوان بر اثر عوامل دیگر دچار عارضه شود و منجر به مخدوش کردن داده ها و حصول نتایج غیرواقعی شود. همچنانکه این موضوع در تمامی مطالعات انجام شده پیرامون سنجش سلامت برنج تراریخته روی رت صادق بوده و در تمام مطالعات قبلی نیز دوره ۹۰ روزه برای رت ها اجرا شده است.

سرپرست مرکز تحقیقات سلامت و ایمنی غذای دانشگاه علوم پزشکی شهید صدوقی یزد در ادامه در تشریح ابعاد و گستردگی آزمایش انجام شده بر روی سلامت برنج تراریخته ایرانی در این مرکز تحقیقات گفت: از اقدامات و نکات قابل توجهی که آزمایش ما را از برخی از آزمایشات مشابه قبلی در جهان متمایز می کند این که قبل از آغاز عملیات تحقیق در این آزمایش به غیر از دو گروه حیوان رت دریافت کننده برنج تراریخته و برنج غیر تراریخته، یک گروه سوم نیز در نظر گرفته شد که جیره غذایی آنها فاقد برنج بود که اینکار دقت آزمایش را تا حد بسیار زیادی افزایش داده است. همچنین در پایان تحقیق وزن هر یک اندام ها نظیر مغز، قلب، کلیه، کبد، طحال، روده، گره لنفاوی، مری، معده، ریه، بیضه، تخمدان و سایر اندام ها به دقت اندازه گیری و ثبت شد.

وی اضافه کرد: طی دوره ۹۰ روزه نگهداری رت ها ارزیابی حرکتی و رفتاری، وضعیت سلامت پوست، مو، چشم و غشاء مخاطی، وجود ترشحات، خونریزی و وجود برجستگی توموری از نظر وجود هر عارضه مرضی یا مشاهدات غیرطبیعی به صورت هفتگی بررسی و ثبت شد. همچنین بانک ذخیره نسوج و بافت های حیوانی از رت های مورد آزمایش به طور کامل تهیه شد.

حاجی محمدی تصریح کرد: در راستای ارزیابی هر چه دقیقتر ایمنی و سلامت تغذیه ای برنج تراریخته علاوه بر آزمایش دقیق تاثیرات برنج تراریخته ایرانی بر مدل حیوانی، تمام مقالات مرتبط با ایمنی برنج تراریخته را که تاکنون در مجلات بین المللی منتشر شده اند به طور جامع بررسی و تحقیقات پیشین را از نظر عوارض مورد ادعای سمی و نامطلوب در انواع مدل های حیوانی مرور کرده ایم.

وی تصریح کرد: برای تهیه این گزارش مروری مجموعاً ۴۳ عنوان مقاله در رابطه با ایمنی برنج تراریخته در انواع مدل های حیوانی شامل رت (۳۰ مقاله)، موش (چهار مقاله)، قورباغه (سه مقاله) و میمون و خوک و طیور (هر کدام، دو عنوان  مقاله) به دست آمد که تعداد ۱۴ مقاله طی سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۸ و ۲۹ مقاله طی سال های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۶ منتشر شده اند.

حاجی محمدی در پایان  با بیان این که شاخص های بیولوژیکی اصلی مورد بررسی در این ۴۳ عنوان مقاله شامل سنجش سلامت عمومی، عملکرد تولیدمثلی و پتانسیل آلرژی زایی بودند گفت: با استناد به آنالیز جامع و تحلیل ادله موجود در این گزارش مروری، تاکنون هیچ شاهدی حاکی از وجود هرگونه مخاطره، سمیت و یا آثار نامطلوب ناشی از مصرف برنج تراریخته وجود نداشته است.