در سخنرانی علمی پژوهشگاه تشریح شد: ردیابی منشاء گاوهای مدرن از طریق ژنومیکس باستانی

در ادامه سلسله سخنرانی های علمی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی، کارشناس بیوتکنولوژی کشاورزی منطقه شمال کشور در سخنرانی 26 آبان 98 به تشریح ردیابی منشاء گاوهای مدرن از طریق ژنومیکس باستانی پرداخت.

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی، دکتر سید محمد فرهاد وحیدی که با موضوع ردیابی منشاء گاوهای مدرن از طریق ژنومیکس باستان در آمفی تئاتر پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی سخن می گفت، خاطرنشان کرد: مطالعات قبلی نشان داده که Aurochs (Bos primigenius) اجداد گاوهای بدون کوهان (Bos taurus) و کوهان دار یا زبو (Bos indicus) امروزی هستند که به ترتیب در منطقه هلال بارور ( Fertile crescent) در خاور نزدیک و دره سند (Indus Valley) در کشور پاکستان کنونی اهلی شده اند.

دکتر وحیدی تصریح کرد: مطالعات گذشته نشان داده شده که آمیختگی فراگیری بین این دو گونه گاو در منطقه جنوب غرب آسیا اتفاق افتاده است و دلیل این آمیختگی امکان مطالعات گاوهای اولیه ازطریق تجزیه تحلیل نمونه های مدرن و پاسخ به سوالاتی همچون زمان آغاز آمیختگی بین این دو گونه در این منطقه و اینکه آیا این اتفاق یک پدیده فعال گسسته (Discrete active process) بوده و بدلیل سازگاری و با دخالت انسان صورت گرفته و یا اینکه یک انتشار غیرفعال (Passive diffusion) بوده و در طی چند هزاره اتفاق افتاده است ، وجود نداشت. با ظهور روش های پیشرفته تعیین توالی (Next Generation Sequencing) و مطالعه نمونه های DNA باستانی، عمق زمانی مطالعات جمعیتی افزایش یافته و امکان پاسخگویی به این قبیل سوالات امکان پذیر شده است. در یکی از مطالعات اخیر 67 نمونه گاو باستانی (حاوی 6 نمونه از Aurochs) مربوط به عصرهای Neolitic، Bronze، Iron، Post Iron و نمونه برداری شده از برخی سایت های باستانی کشف شده در ایران، ترکیه (Anatolia)، بالکان (یونان و صربستان)، آسیای مرکزی (ازبکستان، ترکمنستان، ارمنستان)، گرجستان، عراق و قسمت های جنوبی شامات (Southern Levant)، در تلفیق با نمونه گاوهای مدرن امروزی مورد مطالعه قرار گرفت.

وی با بیان این که گاو زبو حدود 8000 سال پیش اهلی شده و عموماً در مناطق خشک و گرمسیری جهان پراکنده و نسبت به این شرایط آب و هوایی مقاوم می باشد. مطالعه این مجموعه داده طی یک دوره 9000 ساله نشان داد که علی رغم شواهد باستانی برای ارتباط بین تمدنها در منطقه هلال بارور ، نفوذ ژنوم زبو (Zebu introgression) در گاوهای جنوب غرب آسیا فقط از 4000 سال قبل به بعد قابل مشاهده است و قبل تر از آن هیچ آثاری از این نفوذ دیده نمی شود. از طرفی مطالعه شجره مادری از طریق آنالیز توالی ژنوم میتوکندریایی (mtDNA) نشاندهنده غالبیت کامل هاپلوتایپ های مشاهده شده در گاو Bos taurus در این ناحیه بود که حاکی از نفوذ ژنوم گاو زبو از طریق حیوانات نر می باشد.

وحیدی اظهار داشت: با توجه به اینکه نفوذ ژنوم گسترده بوده، از طریق حیوانات نر صورت گرفته و نیز در یک فاصله زمانی محدود اتفاق افتاده است ، یعنی از زمان اهلی شدن گاو زبوتا 4000 سال بعد از آن هیچ آثاری از نفوذ ژنوم این گونه در جنوب غرب آسیا مشاهده نشده و بعد از این دوره اثرات نفوذ به صورت شارپ قابل مشاهده است و همچنین جهت نفوذ صرفاً از شرق به غرب نبوده و به طور مثال در ژنوم گاوهای منطقه شامات (Levant) در حاشیه غربی خاور نزدیک با غلظت بیشتری مشاهده می شود، استنباط می گردد که این پدیده با دخالت انسان صورت گرفته و یک پدیده انتشار غیر فعال نبوده است. پدیده نفوذ ژنوم گاو زبو از لحاظ باستان شناسی با آغاز یک دوره خشکسالی که در 4200 سال قبل در این منطقه رخ داده قابل شبیه سازی است. این خشکسالی چند قرنی با زوال و سقوط تمدنهایی همچون تمدن بین النهرین و مصر در منطقه هلال برور و تمدن دره سِند ارتباط داشته است و تمام گله داران در جنوب غرب و آسیای مرکزی را تحت تاثیر قرار داده است. کاهش تعداد زیادی از گاوهای موجود در این منطقه بدلیل شرایط بد آب و هوایی و خشکسالی و احیا مجدد گله ها با استفاده از گاوهای زبو که مقاومت زیادی نسبت به این شرایط سخت داشته اند می تواند یکی از فاکتورهای مهم در گسترش جهانی ژنوم گاو زبو باشد که تا به امروزه نیز ادامه یافته است.