نشست کمیته تخصصی شورای ملی ایمنی زیستی به میزبانی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی برگزار و اعضای کمیته مذکور از بخشهای تحقیقاتی پژوهشگاه بازدید کردند.

به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی در نشست کمیته تخصصی شورای ملی ایمنی زیستی که روز چهارشنبه ۱۴ دی ماه تشکیل شد، رییس دبیرخانه شورای ملی ایمنی زیستی و دبیران کارگروه‌های ایمنی زیستی وزارتخانه‌های علوم، تحقیقات و فناوری، بهداشت و درمان، جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط‌ زیست، مرجع ملی ایمنی زیستی، نماینده انجمن های علمی  و نماینده اعضای هیات علمی در شورای ملی ایمنی زیستی و تعدادی از متخصصان ایمنی زیستی شرکت داشتند.

دکتر صالحی جوزانی، رییس پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی  در ابتدای این نشست با خیرمقدم به اعضای کمیته، به معرفی تاریخچه تاسیس،   فعالیت‌های جاری و دستاوردهای اثربخش پژوهشگاه پرداختند.

وی اظهار داشت: پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی در سال ۱۳۷۸ به عنوان موسسه تحقیقات بیوتکنولوژی کشاورزی  در کرج راه‌اندازی و در سال 1379 با کسب مجوز شورای گسترش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به عنوان  پژوهشکده بیوتکنولوژی کشاورزی تغییر نام پیدا کرد. از سال ۸۳ به بعد تدریج سه پژوهشکده منطقه‌ای بیوتکنولوژی جانوری، بیوتکنولوژی صنایع غذایی و بیوتکنولوژی متابولیتهای ثانویه به ترتیب در رشت، تبریز و اصفهان راه‌اندازی شدند.

وی خاطرنشان کرد: پژوهشکده فناوری های نوین کشاورزی که در ستاد پژوهشگاه (کرج) استقرار دارد دارای شش بخش تحقیقاتی کشت بافت و سلول، مهندسی ژنتیک، زیست شناسی سامانه­ها، فیزیولوژی مولکولی، بیوتکنولوژی میکروبی و نانوفناوری است. 

پژوهشگاه علاوه بر این پژوهشکده های منطقه ای دارای یک مرکز در مشهد می باشد که قرار است به عنوان مرکز نوآوری – با مدیریت بخش خصوصی - فعالیت کند. 

رییس پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی تصریح کرد:  پژوهشگاه در سیر بلوغ و بالندگی خود از تحقیقات پایه و بروندادهای ابتدایی مثل چاپ مقاله و ارایه گزارش نهایی طرح و پیامدهایی مثل ثبت اختراع و تهیه دستورالعمل و یافته قابل ترویج به سمت تجاری سازی فناوری و اثربخشی عملی در حل مشکلات و معضلات بخش کشاورزی حرکت کرده است.   درونداد پژوهشگاه در بعد نیروی انسانی شامل ۱۸۵ نفر است که ۵۰ نفر آنها را اعضای هیئت علمی (پنج استاد، ۱۱ دانشیار، ۲۷ استادیار و هفت مربی) تشکیل می‌دهند.از لحاظ زیرساخت هم مجموع فضای فیزیکی پژوهشگاه بالغ بر ۲۸ هزار متر مربع است.

صالحی جوزانی خاطرنشان کرد: طی حدود دو دهه فعالیت پژوهشگاه بالغ بر ۷۵۰ پروژه - ذیل ۲۰۰ طرح تحقیقاتی – در پژوهشگاه اجرا شده که به  ۷۰ فناوری قابل تجاری سازی منجر شده است. تا ابتدای امسال حدود ۳۵ فناوری در قالب قراردادهایی به بخش خصوصی منتقل شده که حدود هفت مورد از آنها به معنای واقعی وارد عرصه شده اند.

وی تصریح کرد: همین معدود فناوری‌های راه‌یافته به عرصه که در حدود ۲۰۵ هزار هکتار از اراضی زراعی کشور استفاده شده‌اند باعث ۶۴ میلیون دلار صرفه‌جویی ارزی و ۲۳ هزار میلیارد ریال درآمدزایی در سال شده‌اند.

صالحی جوزانی خاطرنشان کرد: یکی از دستاوردهای تجاری شده پژوهشگاه که به تنهایی سالی دو برابر کل بودجه پژوهشگاه اثربخشی دارد، فناوری تولید مینی تیوبر سیب زمینی است که پس از ۷۰ سال ایران را در تامین بذر سالم سیب زمینی خودکفا کرده است. پروتکل تولید کشت بافتی بذر سیب زمینی عاری از ویروس حدود ۱۵ سال پیش به رایگان به  شرکت‌های دانش‌بنیان خصوصی واگذار شده که به ایجاد زنجیره تولید بذر سالم سیب زمینی منجر شده است. 

وی تصریح کرد: پژوهشگاه هر ساله بالغ بر شش هزار هسته اولیه (گیاهچه درون شیشه ای) بذر ۱۷ رقم سیب زمینی را تولید کرده و در اختیار ۱7 شرکت بخش خصوصی قرار می‌دهد و آنها هم با تولید ۱۲ میلیون بذر سوپرالیت آن را در اختیار کشاورزان پیشرو قرار می دهند تا بذر الیت مورد نیاز کشور را تامین کنند.

دکتر صالحی جوزانی در خصوص یکی دیگر از دستاوردهای تجاری سازی شده پژوهشگاه که تهیه پایه‌های سیب سالم مالینگ - مورتون است، گفت: میانگین عملکرد تولید سیب درختی در ایران حدود ۱۸ تا ۲۰ تن در هکتار (متوسط تولید سیب درختی در کشور) است در حالی که متوسط عملکرد تولید سیب دنیا ۳۵ تن در هکتار است و در برخی کشورها مثل اتریش به ۸۰ تن در هکتار  هم می‌رسد. علت این تفاوت فاحش، استفاده باغداران آن کشورها از پایه‌های پا کوتاه کننده با عملکرد بالاست. بر این اساس با اجرای طرحی در پژوهشگاه به دانش فنی تکثیر کشت بافتی این پایه‌ها دست یافتیم و آن را در اختیار چند شرکت خصوصی گذاشتیم که طی پنج سال موفق به تولید یک میلیون نهال شدند.

وی تصریح کرد: نهال‌های ارقام بومی سیب درختی حاصل از  پایه‌های پاکوتاه کننده در ۲۰ هزار هکتار از باغات کشور کشت شده‌اند که با توجه به این که عملکرد آنها حداقل دو، سه برابر نهال‌های معمولی است، میزان تولید سیب درختی کشور را حدود ۲۰۰ هزار تن افزایش داده‌اند که سودآوری آن بیش از ۱۰۰ میلیون دلار در سال است. 

رئیس پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی خاطرنشان کرد: یکی دیگر از دستاوردهای اثربخش پژوهشگاه، تولید پروبیوتیک های دام و طیور مبتنی بر سویه‌های بومی باکتری‌های اسید لاکتیک است. یکی از شرکتهای خصوصی با استفاده از سویه های باکتریایی منتقل شده از پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی و  سویه­های خود شرکت، ۱۵ نوع محصول مختلف پروبیوتیک تولید کرده که حجم تولیدات آن تا سال گذشته حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ تن در سال و در سال جاری حدود ۵۰۰ تن بوده است. بازار این محصولات تولید شده حاصل از فناوری پژوهشگاه بالغ بر ۱۰۰ میلیارد  تومان در سال است که البته اثربخشی اصلی آن در کاهش چشمگیر هزینه واحدهای مرغداری و افزایش درآمد مرغداران به دلیل کاهش خوراک و آنتی بیوتیک مصرفی و افزایش ضریب لاشه مرغ‌ها  بالغ بر پنج هزار میلیارد ریال تخمین زده می‌شود

صالحی جوزانی با اشاره به انتقال دانش فنی کود زیستی مبتنی بر تریکودرما به یک شرکت خصوصی که سال گذشته ۲۰ هزار بسته از آن در ۲۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی کشور استفاده شده و علاوه بر درآمدزایی بالا، تاثیر قابل توجهی در کاهش مصرف سموم شیمیایی و افزایش عملکرد محصولات کشاورزی داشته است اظهار داشت: سالم سازی ارقام نیشکر از طریق کشت بافت و ترموتراپی از دیگر دستاوردهای پژوهشگاه است. محققان پژوهشگاه به دانش فنی تولید هسته‌های اولیه عاری از بیماری ۲۰ رقم مختلف نیشکر دست پیدا کرده‌اند که بنابر اعلام شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی که از این فناوری استفاده کرده با بهره‌گیری از این ارقام سالم به دلیل کاهش اختلاط و بیماری و در نتیجه افزایش عیار قند و میزان تولید نیشکر، درآمد این شرکت حدود ۵۰ میلیون ریال در هکتار افزایش یافته است.

وی در ادامه یکی دیگر از دستاوردهای تجاری سازی پژوهشگاه را تولید بیوکمپوست غنی شده از پسماندهای نیشکر  عنوان کرد و گفت: با استفاده از این دستاورد که طی 10 سال از اشل آزمایشگاهی به مرحله استفاده در شرکتهای کشت نیشکر رسیده در یکی از واحدهای کشت و صنعت نیشکر سالانه حداقل ۱۰ هزار تن کمپوست از باگاس نیشکر استحصال کرده و مجددا به مزرعه برمی گردانند و سعی داریم به سمت پالایشگاه زیستی برویم که در کنار کمپوست، گاز هم تولید کنیم. با توجه به معضلات ناشی از بر جای ماندن چند میلیون تن باگاس و سرشاخه در مزارع نیشکر، توسعه این قبیل سیستم ها، کمک بسیار بزرگی به کاهش معضلات ناشی از پسماند مجتمع‌های کشت و صنعت نیشکر و محصولات جانبی است.

رییس پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی با بیان این که با وجود دستاوردها و کمک های موثری که پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی و موسسات مختلف تحقیقاتی تابعه سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی (تات) به حل مشکلات بخش کشاورزی می‌کنند، همواره مورد انتقاد بخش‌های اجرایی قرار دارند اظهار داشت: اقدام خوبی که اخیرا از سوی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی صورت گرفته، تشکیل شوراهای تخصصی راهبری تحقیقات در حوزه‌های مختلف مرتبط با معاونت‌ها و سازمان‌های اجرایی وزارتخانه و محول کردن ریاست شوراها به معاونان وزیر و روسای سازمان‌های مربوطه است و بدین ترتیب معاونتهای اجرایی مستقیما نیازهای پژوهشی و فناوری خود را به موسسات تحقیقاتی سازمان اعلام و اولویتها و برنامه‌های تحقیقاتی آنها را شکل می‌دهند.

پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی به عنوان هسته اصلی توسعه فناوری های نوین به ویژه بیوتکنولوژی و فناوری نانو در بخش کشاورزی با همه معاونتها و موسسات اجرایی مختلف در وزارت جهاد کشاورزی ارتباط دار  به طوری که در شش شورای راهبری تحقیقات تخصصی در سطح وزارتخانه عضویت دارد و به زودی به عضویت چهار شورای دیگر هم در می آید.

صالحی  جوزانی با بیان این که مأموریت پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی، استفاده از فناوری های زیستی و نانو برای حل مشکلات بخش کشاورزی است اظهار داشت: بهبود کمی و کیفی محصولات کشاورزی در راستای تامین امنیت غذایی، ایجاد ارزش افزوده (محصولات فناورانه باارزش) و حفاظت از تنوع زیستی، محیط زیست و توسعه پایدار سه اولویت اساسی فعالیتهای پژوهشگاه را تشکیل می دهند.

وی خاطرنشان کرد: از جمله برنامه‌های تحقیقاتی پژوهشگاه در راستای ارتقای کمی و کیفی محصولات کشاورزی، بحث تولید هسته‌های عاری از ویروس ارقام باغی است. درحال حاضر سالانه بیش از ۲۵ میلیون تن محصول باغی در کشور داریم با این حال هیچ باغی وجود ندارد که با اطمینان بتوان گفت ارقام اصیل و سالم در آن کشت می‌شود. بر این اساس تفاهم نامه هشت جانبه ‌ای با معاونت باغبانی وزارتخانه و موسسه تحقیقاتی و سازمانهای مربوطه منعقد کرده‌ایم تا ارقام مختلف باغی را سالم‌سازی و اصالت ژنتیکی آنها را مشخص کنیم که تاکنون روی ۲۰ رقم و پایه گیاهان باغی کار می‌کنیم.

وی افزود: با این که معرفی ارقام جدید جزو وظایف پژوهشگاه نیست محققان پژوهشکده بیوتکنولوژی جانوری پژوهشگاه اخیرا در قالب بخشی از طرح دستیابی به دانش فنی و تولید ارقام متحمل و مقاوم به بیماری جاروک لیموترش و با همکاری محققان موسسه تحقیقات علوم باغبانی  موفق به تولید یک رقم هیبرید تجاری مقاوم به بیماری جاروک لیموترش از تلاقی کامکوات و لیموترش شدند که با عنوان هیبرید «پرنیان» در موسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر و نهال کشور مستقر در کرج به ثبت رسیده است. موسسه تحقیقات برنج کشور هم اخیرا براساس موتانتهای برنجی که یکی از اعضای هیات علمی بازنشسته پژوهشگاه ارائه کرده اند، رقم جدید برج با عنوان مروارید را ثبت کرده‌اند. امسال دو رقم هیبرید فلفل دلمه‌ای و دو رقم بادام با عملکرد بالا هم توسط محققان پژوهشگاه ثبت شده و روی یک رقم کلزای بدون خار هم با موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور همکاری داریم.

دکتر صالحی جوزانی، دستیابی به پروتکل تکثیر کشت بافتی خرمای رقم مجول را یکی دیگر از دستاوردهای پژوهشگاه عنوان و خاطرنشان کرد: مراحل انتقال دانش فنی تولید این رقم خرما که به عنوان خرمای مراکشی هم شناخته می‌شود و قیمتی پنج برابر ارقام رایج در کشور دارد با همکاری اتحادیه نخلکاران و چند شرکت داخلی و خارجی در حال پیگیری است. با توجه به متوسط عملکرد کشت خرما در کشور که حدود پنج تن در هکتار است ایران با برخورداری از ۲۵۰ هزار هکتار (۲۴ درصد اراضی زیر کشت خرمای دنیا)، سالانه ۱.۳ میلیون تن خرما تولید می کند. از آنجا که متوسط عملکرد خرمای مجول ۱۲ تن در هکتار است اگر فقط ۲۰ درصد اراضی زیرکشت خرمای کشور به رقم مجهول اختصاص پیدا کند ۹۰ هزار میلیارد تومان در سال به درآمد کشاورزان این بخش افزوده خواهد شد.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: با موفقیت دیگر محققان پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی در دستیابی به پروتکل تولید بذرهای هیبرید سبزیجات به روش اصلاح معکوس و توسعه دانش‌ فنی این بذور زمینه رفع وابستگی کشور در این حوزه و جلوگیری از خروج سالانه ۲۰۰ میلیون دلار ارز از کشور فراهم شده است.

رییس پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی با اشاره به مشکلات ناشی از تغییر اقلیم و وابستگی کشور در تامین بخش قابل توجهی از خوراک دام به خارج گفت: در راستای کمک به تامین خوراک دام مورد نیاز، محققان پژوهشگاه روی ارقام گیاهی کم آب بر مثل ارزن و سورگوم و گراس‌های سردسیری چندساله  علوفه‌ای و مرتعی که تحمل نسبی خوب به خشکی و سرما داشته و قادر به تولید علوفه زیاد و با کیفیت برای انواع دام هستند کار می‌کنند که در این راستا پایلوتهایی در مناطق مختلف کشور ایجاد شده است. در بحث گیاهان دارویی هم در پژوهشکده متابولیت‌های ثانویه، کارهای خوبی به ویژه روی گیاه شیرین بیان انجام داده ایم و امیدواریم به لاین های پیشرفته و ارقام جدیدی در این گیاه برسیم.

وی خاطرنشان کرد: محققان این پژوهشکده همچنین موفق به  تولید بیوراکتور های ارزانی برای تولید زیست توده گیاهان دارویی شده ‌اند که در مورد برخی گیاهان در هر مترمکعب بیوراکتور یک‌بار مصرف به اندازه یک هکتار مزرعه، زیست توده استحصال می‌شود. تقریبا نیمی از  توان پژوهشکده صنایع غذایی ما هم روی ریزجلبک ها متمرکز شده است.

صالحی جوزانی افزود: در بحث اصلاح نژاد گوسفند هم با توجه به این که تولید گوشت بز و گوسفند در کشور چندان مقرون به صرفه نیست با بخش خصوصی همکاری داریم و در تلاشیم ژن‌های مربوط به چند قلوزایی و ماهیچه‌های بزرگتر را به دام‌های بومی منتقل کنیم. در بحث ذخایر ژنتیکی نیز دو کلکسیون میکروبی منحصر به فرد داریم.

وی تولید نانوکود، نانوسموم، نانوسنسورها و نانوکیت‌ها را نیز از دستاوردهای قابل توجه پژوهشگاه عنوان کرد.

وی با بیان اینکه محققان پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی در عین توجه به تحقیقات کاربردی در زمینه تولید مقالات کیفی نیز عملکرد بسیار موفقی دارند، گفت: در مجموعه سازمان تات علاوه بر پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی، ۱۹ موسسه تحقیقاتی دیگر و ۳۴ مرکز تحقیقات استانی وجود دارد که بالغ بر دو هزار نفر عضو هیئت علمی در آنها فعالیت دارند و البته در رتبه بندی سامانه علم سنجی وزارت جهاد کشاورزی رتبه های برتر در اختیار اعضای هیات علمی پژوهشگاه است و ۵۰ نفر عضو هیات علمی پژوهشگاه در فهرست  ۱۰۰ نفر اول قرار دارند. 

دکتر صالحی افزود: پژوهشگاه در کنار فعالیت‌های تحقیقاتی، دو مسوولیت حاکمیتی در حوزه بررسی و ردیابی تراریختگی خوراک دام وارداتی و ارزیابی و تایید محصولات نانوفناوری کشاورزی برعهده دارد و با پیگیری هایی که اخیرا انجام شده در تلاشیم به عنوان آزمایشگاه های همکار سازمان های اجرایی از قبیل سازمان دامپزشکی کشور نیز ارائه خدمت کنیم.

 رییس پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی در ادامه با بیان این که تحقیقات در حوزه مهندسی ژنتیک و محصولات تراریخته از ماموریت‌های اصلی پژوهشگاه است، اظهار داشت: با توجه به حواشی‌ای که به دلیل افراط و تفریط ها پیرامون محصولات تراریخته در کشور ایجاد شده  رویکرد ما این است که روی محصولات با حداکثر مزیت و حداقل حساسیت مثل پنبه و دیگر دانه‌های روغنی کار کنیم و با اطلاع‌رسانی مناسب به مردم ذهنیت منفی‌ای را که در بیشتر مردم ایجاد شده، اصلاح کنیم. 

در ادامه، دکتر بازگیر، رییس دبیرخانه شورای ملی ایمنی زیستی با تشکر از میزبانی پژوهشگاه و گزارش کامل دکتر صالحی در خصوص فعالیت‌های پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی از  تلاشها و دستاوردهای پژوهشگاه تقدیر کرد و دستورات جلسه را ارائه و موارد کمیته  مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

در پایان این نشست، دکتر صالحی جوزانی، گزارشی از نتایج تحقیقی را که طی سالهای ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹ به سفارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در مقایسه تطبیقی قانون ملی ایمنی جمهوری اسلامی ایران با قوانین مرتبط با ایمنی زیستی در ۱۰ کشور خارجی عضو و غیرعضو پروتکل ایمنی زیستی کارتاهنا اجرا کرده بودند ارایه دادند.

 براساس این مقایسه تطبیقی،  قانون ملی فعلی ایمنی زیستی در کنار محاسنی که دارد دارای ایرادات ساختاری و حقوقی است که اگر قرار باشد مورد اصلاح قرار گیرد، می توان پیشنهادات منطقی و مستدل برای اصلاح آن ارائه داد.  ایشان اشاره داشتند که پژوهشگاه آمادگی لازم برای ارائه پیش نویس لایحه جدید را برای طرح در کمیته تخصصی شورای ملی ایمنی زیستی دارد. 

 پس از این نشست، جمعی از اعضای کمیته تخصصی شورای ملی ایمنی زیستی از بخش های تحقیقاتی مختلف پژوهشگاه بازدید کردند که طی این بازدید توضیحات جامعی در خصوص فعالیت‌ها، پروژه ها و دستاوردهای هر بخش توسط رییس و اعضای هیأت علمی بخش ها ارایه شد.

عکس: حسن سمیعی